Kako u Srbiji ne manjka političkih turbulencija i izbora, svaka najava novog demokratskog izjašnjavanja glede političkog kursa kojime će se uputiti državni brod ponuka njene građane da se prisete „kako je to nekad bilo..“ , pa se tako i Somborci rado prisete svoje viševekovne istorije i uloge pojedinaca u njoj. A povesnica grada, pogotovo u periodu kada je od militarske naseobine izrastao u pravi (veliki broj posetilaca tvrdi i najlepši u Srbiji ) grad, obeležena je vremenom velikih birova iliti sudija, koji su u suštini bili gradonačelnici.
Čitav prvi vek trajanja u statusu grada moćne Habzburške monarhije somborsku istoriju su obeležili njegovi narodni prvaci kojima su sami građani učinili čast da ih postave na svoje čelo, što je počelo odmah po dobijanju debelo plaćene slobodnog i kralјevskog grada. Već sutradan, po svečanom proglašenju za grad, 25. aprila 1749. godine u franjevačkom samostanu se pristupilo izborima za najvažnije organe gradske vlasti. Pre no što je počeo sam čin biranja, ponovo su pročitane odredbe Alternative, radi podsećanja da je u njoj utvrđena ravnopravna zastuplјenost u vlasti pravoslavaca i katolika. Toga dana su izabrani članovi Unutrašnjeg senata, koji je predstavlјao izvršnu vlast grada, Spolјašnjeg senata i Opštestva, kao najbrojnijeg organa, koji će u najvećoj meri zastupati neposredne interese građana, kojih je tada u tom statusu bilo oko 715 domaćina, različito zaslužnih za uzdizanje Sombora u rang slobodnih i kralјevskih gradova.
Sama tehnika glasanja je bila krajnje jednostavna. Za svako mesto su predlagana po tri kandidata, a članovi organa koji ih biraju dobijali su po tri zrna pasulјa; jedno belo i po dva crna. Kandidat koji je dobio najviše belih zrna, bivao je izabran. Na taj način je doživotno izabrano 13 senatora Unutrašnjeg senata i to sedam pravoslavaca i šest rimokatolika, a pošto je već ranije bilo dogovoreno da prvi veliki birov iliti sudija bude iz reda katolika, to su tri senatora iz ove veroispovesti predloženi kao kandidati: Martin Parčetić, Nikola Parčetić i Mihajlo Bokerović. Po završenom glasanju, u povesnicu somborsku je, kao prvi sudija slobodnog i kralјevskog grada Sombora, ušao mladi konjički poručnik Martin Parčetić, što je bila zaslužena nagrada za sve što je učinio kao deputirac u Beču, boreći se za interese svoga grada. Za sve izabrane su odmah određene i plate, pa je sudija primao 200 forinti, beležnik 300, gradski kapetan 150, advokat 100, senatori, zavisno od značaja oblasti koju su pokrivali od 75 do 100, pa je ukupno na platnom spisku grada te, 1749. godine, bilo 41 lice.
Parčetića je nasledio pravoslavac Jovan Damjanović kao istaknuti ratnik i poslednji veliki kapetan vojničke varoši somborske, povremeni pregovarač u Beču, veleposednik i senator, koji je nakon prvog dvogodišnjeg mandata još dva puta izabran za velikog birova, što ga čini jednom od glavnih ličnosti varoši somborske u velikom delu 18. veka. Zanimlјivo je što je čast da bude biran za gradonačelnika ukazana i njegovom sinu, Vasiliju, koji se na ovu funkciju uzdgizao čak pet puta, služeći se i za to vreme nečasnim potezom, odnosno „preletanjem“ iz pravoslavne u katoličku veru, što mu je, pored malogbrojnih srpskih donelo i glasove ovdašnjih Bunjevaca. Mada glorifikuju svoju Alternativu, kao pisani dogovor o cikličnom smenjivanju pravoslavnih i katolika na čelu grada, malo Somboraca zna da je ona prekršena već posle Damjanovića starijeg, pa je Nikola Parčetić u stolici somborskog velikog birova proveo ukupno 10 godina, smenjujući se sa svojim inovernicima Andrijom Ribenjijem i Josipom Markovićem a nakon njih i sa verskim konvertitom Damjanovićem mlađim.
Čast da stolicu velikog birova konačno, tek 1773. godine, popuni još jedan pravoslavac pripala je Vasiliju Laloševiću, koji je ne samo tri puta biran na ovu funkciju već je i somborske Srbe predstavlјao na čuvenom temišvarskom Narodnom crkvenom saboru 1774. na kome su od Austrijske carevine tražili za sebe narodno-crkvenu autonomiju. Nјegov naslednik, Jeftimije Popović-Paphazi, dolazi u zlo vreme na čelo grada, u periodu koji je obeležila smrt velikog reformatora, cara Josipa Drugog, nakon čega je usledila kontrareformacija pri čemu se za Srbe i Bunjevce zapravo malo toga dogodilo, pošto je, od države podržana, germanizacija samo zamenjena mađarizacijom. Deseti po redu veliki birov somborski, Antonije Strilić koji je to postao 1796. godine mogao je da se pohvali da je prvi gradonačelnik Sombora kojem je na staranje predata varoška kasa u plusu po prvi put od elibertacije. Naime, sve do tada Somborci su iz svog buyeta vraćali zajmove uzete ne bi li se u carsku kasu uplatilo 150.000 rajnskih, zlatnih forinti, koliko je „koštao“ potpis svetle austrijske nadvojvotkinje, ugarske kralјice i imperatorke Svetog Rimskog carstva, Marije Terezije od Habzburga na elibertacionoj povelјi pola veka pre toga, odnosno 1749. Poslednjom godinom Strilićevog mandata Sombor će ući u novi, 19. vek, koji će imati svoje lomove, ratove, iskušenja i probleme koje su morali da rešavaju neki drugi gradonačelnici.
Izvor: dnevnik.rs
