Nema političara u Srba koji se u svom „programu“ ne kune u nasušnu potrebu decentralizacije, svedočeći o pogubnom uticaju posvemašnje „beogradizacije“, ili kada je Vojvodina u pitanju „novosadizacije“, na ekonomski, demografski, kulturni i ini napredak Srbije, ali smenjujući se u skupštinskim klupama sa leve na desnu stranu, odnosno bivajući vlasna ili opoziciona, ni jedna politička stranka nije propustila priliku da dodatno učvrsti status kvo po kome na zagarantovan prosperitet „provincija“ može da računa samo „milošću prestonice“. Bila ona republička ili pokrajinska.
Ovaj problem muči sve lokalne samouprave u našoj zemlji, ali posebno teško pada onim gradovima koji su u prošlosti imali daleko veći uticaj pa i administrativni značaj od aktuelnih „stolica“ Srbije i Vojvodine...
Ovaj odnos nemoći i tihog, a neprolaznog nezadovoljstva usled osećaja marginalizacije Sombora od strane Novog Sada nije nikakva novina, pošto je relacija najveće varoši na zapadu Bačke sa stonim vojvođanskim gradom uvek bila puna kompeticije ali i međusobne surevnjivosti. Već sama činjenica da je po popisu stanovništva polovinom 19 veka Sombor mnogoljudniji i od Novog Sada i Beograda, mogla bi svedočiti o njegovoj tadašnjoj prednosti, baš kao i podatak da je u to doba upravo ovaj grad svojevrsna regionalna prestonica za Novi Sad.
- Odnos Sombora i Novog Sada je pomalo čudan, baš kao i istorijske okolnosti tog doba - kaže Milan Vojnović, profesor socijologije, nesumnjivo najbolji živi poznavalac Sombora i višedecenijski istraživač njegove burne istorije. - Može se reći da je figure za “otvaranje” takvog istorijskog šahovskog meča između ova dva grada, uostalom kao i u celoj Vojvodini, postavila imperatorka Marija Terezija, već samom njihovom elibertacijom, odnosno proglašavanjem za slobodne kraljevske gradove. Novi Sad doduše postaje to jednu godinu ranije, 1748. godine, ali kao petrovaradinski vojni šanac, dok je Sombor u to vreme daleko “ozbiljnija” varoš. Čak i kao vojno sedište, naravno ukoliko se u toj računici “oduzme” dunavski Gibraltar, Petrovaradin i njegova tvrđava - smatra Vojnović, koji upravo u bečkim pokušajima obuzdavanja mađarskih državotvornih stremljenja vidi jedan od razloga blagonaklonosti vladajuće kuće Habzburga ka Somboru - Koliko je Beč naklonjen Somboru, koji bi kao vojnička sablja visio nad vratom ugarskim “južnim krajevima”, govori i odluka da upravo ovaj grad postane administrativni centar planskog naseljavanja nemačkog življa na ove prostore proklamovanog i započetog 1748.godine. Od 1786.godine Sombor postaje i stalno sedište Bačbodroške županije, ogromne administrativne celine omeđene Dunavom i Tisom, iako zaostaje za Suboticom po mnogoljudnosti, odnosno Bajom po geostrateškom položaju. Već sama ta činjenica donela je Somboru veliku prednost postojanja najvišeg činovništva u gradu, koje je po pravilu sa sobom donosilo i prosperitet ne samo u ekonomskom već i u kulturnom smislu.- pojašnjava Vojnović.
I kako to već biva, ono što je u jednom momentu prednost, protokom godina postaje mana, za šta Vojnović iznosi niz dokaza.
- Kao prvo, rađa se jedna, sada već viševekovna, surevnjivost između Sombora i Novog Sada. Kao županijsko sedište Sombor je neminovno i pod većom carskom paskom, pa u periodu nacionalnog buđenja sve više umnih somborskih Srba odlazi u Novi Sad, gde su uslovi za nacionalni rad nešto povoljniji i liberalniji. Sa druge strane Ugarska, imajući razumevanja za Suboticu, uspeva da nametne svoja kadrovska rešenja za župansku stolicu, pa imate podatak da od prvih decenija 19. veka ni jedan jedini Somborac ne zauzima ovaj položaj, koji gotovo ekskluzivno postaje privilegija Subotičana. Naravno da su bačbodroški župani, po inerciji, “vukli” sve što vredi u Suboticu, tako da Sombor, ekonomski napredniji i od Novog Sada i od Subotice, polako zaostaje. Bogati zemljoposednici, do tada nesumnjiva prednost, postaju “kamen oko vrata” ekonomiji ovog kraja i blokiraju industrijalizaciju. Primer za to vam je čuvena fabrika obuće “Bata”, koja je trebala biti otvorena u Somboru, što je otkazano nakon urgencija i protesta somborskih spahija koji su se uplašili da će nakon otvaranja fabričkih pogona, usled pojave alternative za ovdašnju paorsku sitrotinju, porasti cena rada. Pored svih tih događaja, Sombor doduše ne oskudeva u kulturi, ali mu se ekonomska baza sve više tanji, pa je njegovo guranje na geopolitičku marginu bilo samo pitanje vremena.- veli Vojnović.
Ako je već u periodu Austrougarske, nakon velikog uspona u Habzburškoj monarhiji, usledio i svojevrsni pad, Somboru su tu geopolitičku kičmu prelomile izmenjene svetske političke okolnosti. U novoj južnoslovenskoj državi Sombor se preko noći našao u zabačenom severnom graničnom području i već sama ta činjenica bila je dovoljna da se u ovoj varoši “ugase svetla”.
- Već 1922. godine imate veliki pritisak da se Preparandija, najstarija srpska učiteljska škola prebaci u Novi Sad, čemu Sombor ipak odoleva. Nekoliko godina kasnije, odlukom Vlade Kraljevine Jugoslavije državna Trgovačka Akademija se seli iz Sombora u Suboticu, da bi formiranjem banovina 1929.godine Novi Sad kao Dunavska banska stolica i formalizovao svoj novostečeni primat. Kada je na sve to došlo otvaranje tadašnjeg velikog puta Berlin-Carigrad, čiju trasu danas sledi Koridor 10 i čime je stvorena transferzala Budimpešta-Subotica-Novi Sad-Beograd, “presuda” Somboru je postala i pravosnažna. Poslednji trzaj doslovno poslednje
generacije iole značajnijih političara na državnom nivou koje je Sombor imao predvođene dr Jocom Laloševićem, glasovita “Somborska deklaracija”, shvaćena kao čin separatizma, je, navlačenjem državne omraze, bila pravi rekvijem za ovaj grad - kaže Vojnović, po kome od ovakve sudbine marginalizacije Sombor nije uspeo da se odupre ni u godinama nakon Drugog svetskog rata, o čemu svedoči podatak da se u kakvu-takvu industrijalizaciju Sombora ulazi tek krajem šezdesetih godina prošlog veka - Na primer, imali ste Kmezićevu priču o potrebi otvaranja fabrika za preradu repe koja je krenula upravo odavde iz Sombora i ta ideja jeste ostvarena, ali su šećerane odlukama državnog i pre svega pokrajinskog vrha otvorene u Crvenki, Vrbasu, Žablju, Crnji...Sombor je, eto, za svega nekoliko decenija od administrativne, kulturne i ekonomske prestonice i predvodnika područja daleko većeg od sadašnjeg srpskog dela Bačke, došao u poziciju da predstavlja sirovinsku bazu ne samo Novom Sadu i Subotici, već i, uz svo dužno poštovanje, jednom Vrbasu ili Kuli - rezimira Vojnović.
Izvor: dnevnik.rs
