Kurdistan, regija vekovima naseljena Kurdima, simbolizuje jednu od najdugotrajnijih borbi za nacionalno samoodređenje. Iako broje između 25 i 30 miliona ljudi, Kurdi nikada nisu dobili svoju državu, a njihova težnja za nezavisnošću ostaje suočena sa duboko ukorenjenim istorijskim, ali i savremenim izazovima. Nakon Prvog svetskog rata i raspada Osmanskog carstva, sporazum iz Sevra iz 1920. godine predviđao je mogućnost stvaranja nezavisnog Kurdistana. Međutim, Mustafa Kemal Ataturk je uspešno blokirao ovaj plan, a granice su povučene Lozanskim mirovnim ugovorom iz 1923. godine tako da su Kurdi ostali podeljeni između Turske, Iraka, Irana i Sirije. Ova podela postavila je temelje za vekovni konflikt zbog čega je američki istoričar Dejvid Fromkin nazvao ovaj mirovni sporazum “mirom koji će će okončati sve mirove.”
Kao posledica ovako povučenih granica Kurdi su se suočavali s različitim oblicima represije tokom čitavog 20.veka. U Turskoj su sprovedene politike turkifikacije koje su potisnule kurdski identitet, dok su Kurdi u Iraku pretrpeli genocid pod režimom Sadama Huseina, što je, između ostalog, i bio jedan od povoda za vojnu intervenciju pod okriljem Saveta bezbednosti UN 1991. godine.
Nakon završetka Prvog zalivskog rata 1991. godine, Kurdi su stekli de facto nezavisnost kada su uspostavili zonu zabranjenog leta koja im je omogućila da samostalno upravljaju svojim poslovima. Ovaj period je trajao sve do 2003. godine kada su SAD i saveznici izvršili invaziju na Irak, što je dovelo do formalizacije autonomne kurdske regije unutar novog iračkog ustava iz 2005. godine. Taj ustav je priznao Kurdistan kao federalnu regiju sa sopstvenim parlamentom i vladom, čime su Kurdi dobili značajan stepen samouprave unutar Iraka. U trenutnoj podeli karata, Irački Kurdistan ima najviši nivo autonomije među kurdskim regijama. Pod vođstvom Kurdistanske demokratske partije (KDP) i Patriotske unije Kurdistana (PUK), region funkcioniše gotovo kao nezavisna država sa sopstvenim parlamentom i nezavisnim vojnim jedinicama poznatim kao pešmerge - piše Nova.rs.
Za razliku od sunarodnika u Iraku, turski Kurdi se nalaze u najnezavidnijem položaju. Radnička partija Kurdistana (PKK), osnovana 1978. godine pod vođstvom marksitičkog ideologa, Abdulaha Odžalana, vodi oružanu borbu za prava Kurda i autonomiju. Poznati su po nasilnim metodama i oružanom borbom zbog čega je PKK je označena kao teroristička organizacija od strane Turske, SAD-a i EU.
U Iranu i Siriji Kurdi su često korišćeni kao političko oružje u regionalnim sukobima, ali nikada nisu ostvarili međunarodno priznatu autonomiju. U Iranu se kurdske grupe poput Demokratske partije iranskog Kurdistana (KDPI) bore se za prava Kurda kroz političke i povremene oružane aktivnosti. Ipak, iranska država je donekle uspešno integrisala deo kurdskog stanovništva u politički sistem.
U severnoj Siriji, poznatoj kao Rožava, Kurdi su tokom građanskog rata uspostavili autonomne kantone pod vođstvom Partije demokratskog jedinstva (PYD). Ova inicijativa započela je 2012. godine, kada su Jedinice narodne zaštite (YPG) preuzele kontrolu nad značajnim delovima severoistočne Sirije. YPG je odigrala ključnu ulogu u borbi protiv ISIL-a, posebno tokom bitke za Kobani 2015. godine, koja je postala simbol nacionalnog otpora. U tom kontekstu, formirane su i Sirijske demokratske snage (SDF), savez koji uključuje arapske i kurdske borce, a koji je bio ključan u oslobađanju strateških gradova poput Rake. Međutim, Rožava se suočava s brojnim izazovima, uključujući pritisak Turske koja se direktno suprotstavlja YPG-u zbog veza sa turskim PKK-om i koja se protivi bilo kakvoj kurdskoj autonomiji na svojim granicama. Nakon pada Asadovog režima, pitanje kurdske autonomije i dalje ostaje nerešeno, a pre svega zbog agresivnog turskog stava.
Jedan od glavnih problema kurdske borbe jeste i unutrašnja politička podela. Različite frakcije imaju suprotstavljene ciljeve—dok jedni preferiraju političke reforme unutar postojećih država, drugi se oslanjaju na oružanu borbu. Iako međunarodni akteri poput SAD-a i Rusije koriste Kurde kao saveznike u regionalnim sukobima, izbegavaju da podrže veće napore za njihovu direktnu nezavisnost ili ujedinjenje zbog straha od destabilizacije Bliskog istoka.
Uprkos međunarodnom protivljenju, jačanje veza između Kurda unutar različitih država na institucionalnom nivou ukazuje i na neke pozitivne pomake ka regionalnoj integraciji. U decembru 2024. godine, sirijski i irački Kurdi postigli su važan sporazum koji ima potencijal da preoblikuje političku dinamiku u regionu. Ovaj dogovor, koji je formalizovan 9. decembra, fokusira se na jačanje saradnje između Kurdistanske demokratske partije (KDP) u Iraku i Partije demokratske unije (PYD) u Siriji. Sporazum predviđa zajedničke vojne operacije protiv preostalih elemenata ISIL-a, kao i koordinaciju u pogledu političkih i ekonomskih pitanja.
Ovaj sporazum ima višestruke implikacije u neposrednoj budućnosti. Prvo, jača vojnu saradnju između sirijskih YPG i iračkih pešmerga, što može dovesti do efikasnijeg suprotstavljanja terorističkim grupama. Drugo, stvara platformu za političko jedinstvo među Kurdima, što je ključno s obzirom na istorijske podele i rivalitete između različitih kurdskih frakcija. Ovaj dogovor takođe može poboljšati pregovaračke pozicije Kurda prema centralnim vlastima u Bagdadu i Damasku. Obe strane su se obavezale na redovne sastanke kako bi razmene informacije i strategije o političkim pitanjima koja se tiču prava Kurda u svojim zemljama. Sporazum takođe predviđa i zajednički rad na razvoju ekonomskih projekata koji bi koristili kurdskim zajednicama u obe države, uključujući projekte vezane za obnovu infrastrukture i resursa.
Na duže staze, ovaj sporazum može i poboljšati izglede kurdskih regija da ojačaju svoje autonomne nadležnosti u Siriji i Iraku. Ujedinjeni Kurdi mogu zahtevati veća prava i priznanje od svojih država, što bi moglo dovesti do daljih koraka ka formalizaciji širih autonomnih ovlašćenja ili čak nezavisnosti. Osim toga, ovakva saradnja može privući međunarodnu podršku, posebno od zapadnih zemalja koje su već prepoznale Kurde kao ključne saveznike u borbi protiv ISIL-a.
Na širem planu, regionalna integracija Kurda može uticati na geopolitičku ravnotežu u regionu. U svetlu sve većih tenzija između Turske i PKK, kao i između Irana i zapadnih sila, jačanje kurdskog fronta može izazvati zabrinutost među susednim državama. Turska, koja se protivi bilo kakvom obliku kurdske autonomije ili nezavisnosti, mogla bi reagovati vojnom silom ili dodatnim pritiscima na kurdske zajednice unutar svojih granica. U tom smislu, iako sporazum donosi nove mogućnosti za saradnju i autonomiju, on takođe povlači i rizike koji bi mogli dodatno zakomplikovati već napetu situaciju na Bliskom istoku.
U datim okolnostima, Kurdistan ostaje simbol težnje za slobodom uprkos brojnim izazovima s kojima se kurdski narod suočava. Dalje borba se može kretati u tri različita pravca: uspostavljanje autonomnih regija, kao što je ona u Iraku, koja može poslužiti kao kompromis između nezavisnosti i integracije; međunarodno posredovanje koje bi moglo doprineti stvaranju mirnih rešenja i priznavanju kurdskog identiteta; i dalja borba za nezavisnost, koja, iako predstavlja najteži put, ostaje san mnogih Kurda. Budućnost Kurdistana zavisiće od sposobnosti kurdskih lidera da prevaziđu unutrašnje podele i iskoriste prilike koje im se pružaju na međunarodnoj sceni, čime bi se dodatno osnažio njihov identitet i politički status u regionu.
