Dok su arheolozi iskopavali ruševine utvrđenog grada Argisthihinilija, podignutog pre oko 2.500 godina na brdu Surb Davti Blur u Jermeniji, počela je da se otkriva davno izgubljena civilizacija. To su bili ostaci nekada moćnog kraljevstva Urartua u južnom Kavkazu. Među ruševinama su se nazirale terasaste kuće i podovi popločani blatom i kamenom. A zatim, dok su sa keramičkih posuda i drugih predmeta u jednoj ostavi pažljivo skidali prašinu, iz tame je počelo da se pojavljuje čudno ljudoliko lice isklesano od vulkanskog kamena.
Identitet tog lica ostaje misterija. Arheolog Mateuš Isra sa Poljskog centra za mediteransku arheologiju Univerziteta u Varšavi, koji je zajedno sa timom poljskih i jermenskih istraživača predvodio iskopavanja ostataka Argisthihinilija, smatra da bi moglo biti reč o idolu koji su Urartijanci poštovali u vreme kada je njihovo kraljevstvo bilo u padu. Figura visoka oko pola metra i danas stoji onako kako je postavljena pre hiljada godina. Na njenom licu jasno se vide dugačak, tanak nos između zbijenih očiju i uska, ozbiljna usta. Izgleda slično figurama koje su stari Jermeni pravili da bi odali počast precima ili ih koristili u obredima plodnosti - piše Nova.rs.
Pored idola pronađena je i kamena kutija koja bi mogla otkriti više o tadašnjim ritualnim običajima. Hemijska analiza te kutije mogla bi da pokaže tragove organskih materija koje su korišćene kao žrtvene ponude, poput ostataka vina ili halucinogenih supstanci koje su ranije pronađene u egipatskim posudama poznatim kao „Bes šolje“.
Figura otkrivena na ovom i sličnim lokalitetima iz tog perioda pokazuje da su duhovni koreni Urartijaca bili duboko usađeni i prisutni u svakodnevnom životu. O njihovoj religiji se zna da su poštovali mnogoboštvo, sa božanstvima domaćeg porekla, ali i onima preuzetim iz osvojenih oblasti, kao i iz starijih mesopotamskih i anadolskih verovanja. Imena mnogih bogova uklesana su u kamenu nišu na planini izvan glavnog grada Tušpe, današnjeg Vana.
Uz imena 79 bogova nalazili su se i spiskovi žrtava koje su im se morale prinositi. Ako buduća istraživanja otkriju ostatke materija u kamenoj kutiji koje se poklapaju sa propisanim žrtvama određenog božanstva, to bi moglo značiti da je idol načinjen upravo po njegovom liku.
Najvažniji među bogovima Urartua bili su Haldi, vrhovno božanstvo, Teišeba, bog oluja i gromova, i Šivini, bog sunca, čiji je krilati solarni disk verovatno preuzet iz egipatskog kulta boga Ra. Postojala su i lokalna božanstva nazvana po mestima nad kojima su, verovalo se, bdila. Ako je idol predstavljao jednog od tih bogova, mogao je biti poznat kao „bog grada Argisthihinilija“.
Iako nijedan hram Urartijaca nije sačuvan, asirski reljefi iz istog perioda pružaju uvid u njihov izgled, a tvrđave su često bile povezane sa određenim božanstvima. Pošto je Argisthihinili bio utvrđeni grad, moguće je da je istovremeno služio i kao mesto obožavanja, poznato kao „tvrđava boga“ kojem je bio posvećen. To bi moglo značiti da kameni lik predstavlja upravo lice tog božanstva.
Religijska umetnost Urartua najčešće se izražavala kroz bronzane figure, ali su božanstva prikazivana i na zidovima magacina. Postoji mogućnost da su zidovi prostorije u kojoj je idol pronađen nekada bili oslikani prikazom istog boga.
Da li je to bio Haldi? To još nije poznato. Haldi se često prikazivao na predmetima povezanim s ratom, kao što su oružje i štitovi, ali takvi artefakti nisu pronađeni na lokalitetu Surb Davti Blur. Buduća istraživanja možda će konačno otkriti pravo lice ovog misterioznog idola.
